Verlangen naar boegbeeld voor sociale duurzaamheid

Gastcolumn door Martien Kromwijk

Hoe je het ook bekijkt: we leven in een fascinerende tijd. De wereld om ons heen verandert snel. Op wereldschaal, maar ook in Nederland. Er zijn veel hoopgevende nieuwe initiatieven, bedrijven en inzichten. Voorbodes of vormgevers van een nieuwe tijd?

Je kan er heel blij van worden. Nederland heeft traditioneel al een hoge ngo-dichtheid, die kan leunen op een lange traditie van coöperatieven (bijvoorbeeld in de landbouw) en zelfbestuur (polders, ter bescherming tegen het water). Nu zien we een rijke schakering van initiatieven, rond energie, voedsel, zorg, zelfbouw, met coöperatieve vernieuwingen als het broodfonds, de KredietUnie, nieuw organisaties als Buurtzorg Nederland en sociale ondernemingen die zicht richten op de share economy. Het gaat in een snelheid dat iedere poging tot inventariseren tot mislukken gedoemd is. Een groot aantal platforms geeft ondersteuning, steeds weer vanuit een ander perspectief: soms de resultaten aanjagend, soms kennis bundelend, anderen om het ondernemingsklimaat te bevorderen.

Op weg naar sociale duurzaamheid
Noem het een transitie naar sociale duurzaamheid. Het thema van de klimaatverandering en duurzaamheid kent iedereen zo langzamerhand wel. We zijn onmatig naar de aarde in het nemen van de grondstoffen en in de belastende uitstoot van moeilijk afbreekbare afvalstoffen. Eenzelfde onmatigheid lijkt er te zijn waar mensen met elkaar samen leven. De onderlinge tolerantie en zorgzaamheid heeft al lange tijd te veel terrein verloren aan individualisering, de snelheid van leven, de veelheid aan impulsen en mogelijkheden, anonimiteit en gejaagdheid voor eigen genot, gemak en gewin. Lang niet iedereen kan zich daarin staande houden. Voor wie wankelt of omvalt hebben we de verzorgingsstaat uitgevonden. Ook die is niet onveranderd vol te houden. Daarom moeten we op weg naar sociale duurzaamheid: een langdurig vol te houden staat van samenleven die gericht is op het insluiten van mensen die (tijdelijk) minder redzaam zijn.

Transitie doet pijn
Het is een ontwikkeling die veel reden kan geven tot optimisme. Maar zoals iedere transitie, het doet ook pijn. Transities kennen hun ruwe aanleidingen, en er vallen spaanders bij. Er haken ook velen weer ontmoedigd af, omdat de werkelijkheid weerbarstig is, de drempels soms te hoog, de tegenwerking te ernstig - soms bewust ingezette tegenkrachten vanwege belangen die bedreigd worden, soms vanwege oude routines, of onbegrip. Er zou nog een wereld gewonnen kunnen worden als er in dit proces meer zichtbare steun zou komen, die de beschikbare energie beter geleid, soms bundelt, soms coördineert, zichtbaar maakt, binnenbrengt in machtscentra.

Verlangen
En daar ontstaat het verlangen naar een charismatisch boegbeeld voor de sociale duurzaamheid. Vroeger zou het een regeringscommissaris zijn geweest, maar dit is niet van de regering, niet van Den Haag, niet vanuit de overheid. Dit initiatief wordt in de eerste plaats vanuit de civil society neergezet, waarbinnen verbreding wordt gezocht, maar ook aansluiting van de overheid, kennisinstituten , werkgevers-, en werknemersorganisaties, maatschappelijke organisaties en media. Uiteindelijk een breed palet, maar bewust niet in de eerste plaats vanuit de overheid; daarom wordt ook geen regeringscommissaris aangesteld maar een veel breder verbindend persoon. Het vergt een subtiele aanpak. Het vraagt niet om beetpakken, samenvoegen of overnemen, maar juist om respectering van de fragmentatie, veelsoortigheid, kleinschaligheid. De transitie betekent per definitie dat geen statisch beeld kan of mag ontstaan, en dat de ondergrond dus voortdurend in beweging en verandering is, en groeit.

Het boegbeeld:
• Vindt de eigen plek tegen deze dynamische achtergrond;
• Geeft kleur, gezicht en stem aan de transitie, maar respecteert tegelijk het eigen gezicht van alle actoren in de transitie, en versterkt juist hun zichtbaarheid en uitingen;
• Versterkt de effectiviteit van alle ondersteunende platforms door hun onderlinge aanvullendheid en afstemming te vergroten, maar respecteert eigenheid en zelfstandigheid van ieder van die platforms;
• Vergroot de beschikbare kennis, inzichten en inspiratie, en maakt daarvoor mede gebruik van de partners die daarin al actief zijn;
• Opent deuren in bij overheid, gevestigde organisaties en bedrijven, branche-organisaties, en bevordert dat er met hen co-creërende, bevorderende verbindingen ontstaan; dat zij zich onderdeel van de transitie gaan voelen;
• Combineert strijdbaarheid met een plezierige, verbindende toon en hoffelijkheid.

Het boegbeeld maakt zo de transitie naar sociale duurzaamheid tot een nationaal fenomeen met een onstuitbare logica en aantrekkingskracht.

Wie pakt die rol op zich?

Martien Kromwijk
april 2013